Норман Казинсю Яндекс.КартинкиБо төөгү 40 чыл бурунгаар болган. Таптыг-ла чедишкен күш-шыдал үезинде журналист, «Saturday Revue» сеткүүлдүң кол редактору Норман Казинс хенертен берге байдалга келген. Хенертен эъди изип, бүгү мага-боду суларай берген.
Кадыкшылы хеп-хенертен баскырааш, каш неделя эрткенде, кылаштаары бергедээн, мойну ээлбес, холдары көдүртүнмес апарган. Эмнелгеге чыдар ужурга таварышкан, удатпаанда ооң диагнозу билдинген. Ооң аарыын – “коллагеноз” дээр болган – аутоиммуннуг аарыг, кысказы-биле чугаалаарга, кижиниң бодунуң иммунуг системазы (аарыглардан камгалал системазы) мага-боттуң кезектеринге удурланып эгелээш, бүдүн организмче халдаар.
Хүн эрткен тудум, Казинстиң мага-боду дашталып, шимчеттинместээн, ол холдарын, буттарын безин арай боорда шимчедип, орунга арга-чадаарда ол-бо талаже эглип турган. Ол чоорту бичии чем чип алыр дээш, аксын безин ажыдып шыдавас апарган.
Коргуушкун, муңгарал, шынчы эвес салым-чолга хомудал ону хөме базып келген. Казинс чоок улузу-биле-даа чугаалашпастаан, эмнелге палатазының ханазынче чыырлып кыстынапкаш, хөй-ле хүннерни ынчаар эрттирген. Ону эмнеп турган Хитциг эмчи Норманны шыдаар шаа-биле чазамыктап турган, арга-сүме бээр, консультациялаар кылдыр эң-не дээре дээн специалистерни чалап эккеп турган, ынчалзажок аарыг улам дам барган. Ынчан Норман сегип болур арга бар-чогунуң дугайын эмчиден айтырган. Аңаа харыыдан ооң дылы агарып калган: 500 коллагеноз аарыг кижиден чүгле 1 кижи экирип болур.
Ол чугааның соонда дүне Норман удуваан. “Эмчилер менче амга дээр сагыш салып турарлар-дыр, чүнү кылып болурул, шуптузун кылган-дырлар, ынчалза-даа ол дузалаваан-дыр – деп, ол боданган. –Бир эвес дириг артыксаар болзумза, бодум шимченгеним дээре боор. Мээң ааарыымга эмчилер болгаш эм-дом күш четпес чүве болганда, мен эмненириниң өске оруун дилеп тывар ужурлуг мен”.
Хитциг эмчиниң “бир эвес ооң эндокринниг системазы бар-ла күжү-биле ажылдап эгелээр болза, организм кандыг-даа аарыгга удур туржур күштү мөөңнеп чыып аптар” дээн чугаазын ол сактып келген. А коргуушкун, муңгарал, үр үеде ундарал (депрессия), эмчилерниң эскергени-биле алырга, эндокринниг системаны улам баскырадыр бооп турар. Шак ындыг багай салдарлыг сагыш-хөөнге харыы кылдыр бүүректер кырында бестер (надпочечники) стресстиң гормоннарын ылгап эгелээр – адреналин болгаш норадреналинни, олар хан-дамыр дамчып, бүгү мага-ботче тарай бээр. Кажан олар дыка көвей апаар болза, организмни шуут ат кылганы ол.
Шак ындыг бодалдардан Норман Казинс мындыг түңнелге келген: бир эвес багай салдарлыг сагыш-хөөн эндокринниг системаны узуткаар чүве болза, эки чаагай сагыш-сеткил ону улам чүглээр, күш киирер, экирип сегииринге салдарлыг болур-дур. Кижи бүрүзүнде кончуг бөдүүн, белен тып ап болур эм-дом бар – каткы ол-дур.
«Хөглүг чүрек эмнээшкин дег буянныг, а муңгак сеткил сөөк-даякты кадырыптар» – деп Библияда бижээн шак бо сөстер Казинске идегелди оттуруп, сорук киирип турган. Ол билдингир эмчилерниң болгаш эртемденнерниң ажылдарын сегирип алгаш, дилеп чораан чүвезин дораан тып алган.
Билдинип келзе-ле, хөй-ле эмчилер болгаш шылгараңгай угаанныглар эки салдарлыг сагыш-хөөнче (каткы-хөг, ыры-шоор) улуг кичээнгейни анаа эвес салып чораан бооп-тур. XVII векте чурттап чораан эмчи Р. Бартон “Меланхолияның анатомиязы” («Анатомия меланхолии») деп номунда бодунуң демдеглердерин бижээн: “Каткы ханны арыглаар, мага-ботту аныяксыдар, чүрек аарыгларындан камгалаар”. Бартон каткы-биле кандыг-даа аарыгдан экирип болурун айыткан.
Иммануил Кант бодунуң ажылдарында каткы организмде бүгү-ле эргежок чугула ажыл-чорудулганы улам күштелдирер дээрзин бижээн.
Зигмунд Фрейд оюн-баштак (юмор) кижи психиказының онзагай чүүлү дээн, а каткы – эмнээшкиниң онзагай дому дээн.
Амгы американ эртемден У. Фрей каткы хан-дамыр болгаш чүрекке болгаш хан тывылдырар ажыл-чорудулгага база тынышка ол ышкаш оганизмниң ниити күш-шыдалынга эки салдарлыг дээрзин шенелделер дузазы-биле бадыткаан. Шак ол аарышкыны, кажан бис кара баар каткыже, каттырып турувуста тыптыр ол тааланчыг эки аарышкыны, хүннүң-не медереп, эът-кеживиске көрүп турар болзувусса, кончуг-ла эки болур ийик.
Каткының дузазы-биле мээ-меделелге морфийге дөмейлешкек бүдүмел ылгалып тыптырын эртемденнер тодараткан. Шак ол чүүл мага-ботка иштики “анестезия” дег болур, организмниң дыштандырар болгаш аарыгларга удур тулчур күштү мөөңнеп бээр.
Каткының кадыкшылга ажыктыының дугайында бодунда бар номнар-биле таныжып көргеш, Казинс дириг артып каарын күзээр болза, ам моон соңгаар бодунуң сөөлгү хүнүн манаан, хүүрээн даянган идепкей чок кижиниң ролюн ойнаарын соктадыр деп үзе шиитпирлеп алган. Ол каткының ачызында бодунуң сагыш-сеткилиниң болгаш мага-бодунуң бар-ла бүгү курлавырын мөөңнээр ужурлуг. Ол бүгү амыр эвес болган. Кажан шимчээр байтыгай, баш безин көдүрер арга чок чыда, ол ышкаш сөөк-даяаң чүс бүрүзү аарышкыдан ыстап турда – каткы дугайында бодаар безин чайың чок турда. Ынчалза-даа Казинстиң бажынга эмнээшкинниң планы чуруттунуп эгелээн.
Ону “идегел чок аарыг кижи” дишкен эмчилер аңаа удур болза-даа, Казинс эмнелгеден үндүр бижиткеш, ооң аарыының дугайында сагындырып кээр чүве чок аалчылар бажыңынга барган. Ооң-биле чүгле чоок өңнүү болу берген Хитциг эмчи арткан. Ол Казинстиң организмниң биохимиктик раекциязынга каткының дузазын ажыглаар дээн бодалын деткээн. Аалчылар бажыңынга кинопроектор болгаш комиктиг кинолар, номнарны эккелген.
Кажан ол арай боорда-даа болза, 10 минут каттырган соонда, аарышкы намдай бээрге, 2 шак ишти дыштыг удааш, Казинс бодун аажок аас-кежиктиг мен деп санай берген .
Каткының аарышкыны намдадыр күжү суларап төне бээрге, хайгааракчы кинопроекторну катап-ла ажылдадыптар ийикпе азы Казинске оюн-баштак, шоодуглуг номнарны номчуп берип турган. Шак ынчаар элээн хонуктар эрткен. Коргунчуг аарышкы Казинсти хилинчектевестээн. Каткының аарышкыны намдадыр күжү (анастезиялыг эффектизи) шынзыттынган. Ам дараазында эндокринниг системага аутоиммуннуг аарыгны чавырылдырынга каткы кайы хире эки салдарны чедирип турарын билип алыры арткан. Ону тодарадыры-биле Хитциг эмчи каткы-биле эмнээшкиниң мурнунда болгаш ооң соонда Казинстиң ханының анализин ап турган. Түңнелдерни шүүштүрген санында-ла, ханның анализтери организмде аарыгның экирип бар чыдарын бадыткаан. Казинстиң сагыш-сеткили чалгынналган: “Каткы – эң эки эм” дижир бурун мерген чугааны ол бодунуң мага-бодунга, эът-кежинге медереп билген.
Ол үеде “каткы терапиязының” программазы долу күчү-күжү-биле ажылдап эгелээн. Казинс хүнде 6 шактан эвээш эвес каттырып турган. Ооң карактарындан чаштар сыстып, каткыдан хапыйгылаан, ынчалза-даа ол сегиишкинниң карак чаштары-дыр. Эмнер ижери эвээжээн болгаш удатпаанда шуут ишпестээн, ооң-биле кады уйгу эми база – боду удуй бээр апарган.
Бир ай эткенде, Казинс бир-ле дугаар холдарының салааларын аарышкы чокка шимчедирин оралдашкан. Ол бодунуң карактарынга бүзүревээн: мөчү-сөөгүнде дөстек-дөстек чүстери, мага-бодунда ыжык-хаваңнар бичиилеп эгелээн болган. База бир ай эрткенде, орунга хостуг шимчениптер болгаш бодун кайгамчык-ла чиик-сергек кижи кылдыр боданыр апарган! Аарыг кижи ам шуут орундан туруп келген. Шыны херек, ооң соонда-даа элээн каш айлар ишти ол үстүкү полкадан номну ап алыр дээш, холун бедидир көдүрүп шыдавас турган. Балдырлары сирилээр, кылаштаарга аскаңнаар. Ынчалза-даа аарыг аткаарлаан, ол ажылдап-даа болгу дег апарган. Ол безин Казинске ёзулуг хуулгаазын!
Айдан айже чүстериниң ээлгири экижип кел-ле чыткан. Аарышкы-човулаң читкен, чүгле дискектеринде болгаш бир эктинде эпчогу кончуг. Холдарының салаалары органның клавишаларынга бүзүрелдии кончуг шимчеп, чииги кончуг эглип турар апарган – ол база катап бодунуң ынак аялгаларын, Бахтың фугаларын, ойнаптар болу берген. Ол улуг теннис ойнап эгелээн. Аңдарлып кээп ужарындан-даа корпайн, ол аът база мунуп турган. Ооң ооргазының сөөктери (хендирбелери) шуут шимчевес болу бээр дээн эмчилерниң баш бурунгаар сөглээн даап бодаашкыны турза-даа, ооң мойну аай-дедир хостуг эглип турар апарган.
10 чыл эрткен соонда, Казинс ону мөчү-сөөгү кадып-кургап, шуут ээлбестеп, оожум-аяар “кызыл-дустап” чоруй баар кижи-дир дижип турган эмчилерниң бирээзинге душ бооп ужуражы берген. Казинстиң каң-кадык дириг артканын көргеш, ооң карактары ушта халый бээр часкан. Эмчи-биле ээлдек мендилешкеш, Казинс ооң холдарын дыңзыг тудуп каан. Ооң холдарының дыңзыы кандыг-даа чечен сөстен артык каң-кадык мен дээрзин чугаалап турган.
Номан Казинс. "Аарыгларның анатомиязы". Яндекс.Картинки1976 чылда Норман Казинс “Аарыгларның анатомиязы (аарыг кижиниң көрүжү-биле)” «Анатомия болезни (с точки зрения пациента)» деп бот-намдар номун чырыкче үндүрген, ол ном дораан-на “хартыганы ужудуп, хамыкты кайгаткан”. Бодунуң эрткен арга-дуржулгазынга даянып, автор эки бодал, чаагай сагыш-сеткил аар аарыгны безин экиртипер дээрзин көргүскени ол.
Ендан Буян очулдурган.
http://joyjoyjoy.ru/istoriya-normana-kazinsa.html
Больше интересных статей здесь: Умы.
Источник статьи: Өлүмнү каткы-биле чайлаткан кижи.